Cengiz Aytmatov, 12 Aralık 1928 tarihinde Kuzeybatı Kırgızistan’daki Talas eyaletinin Şeker köyünde doğdu. Babası Törekul Aytmatov, Sovyet Kırgızistan’ında önemli bir devlet adamıydı, ancak 1937’de tutuklandı ve 1938’de idam edildi. Annesi Nagima Hamziyevna Abdulvaliyeva, Tatar kökenli bir tiyatro aktristi idi.
Gençliği, büyük zorluklarla dolu bir döneme rastladı. O yıllarda, yeni yerleşmeye başlayan siyasi sistemin zorluklarıyla birlikte, II. Dünya Savaşı’nın da etkileriyle mücadele etmek zorundaydı. Çok genç yaşta çalışmaya başladı; savaş sırasında yetişkinlerin cephede olması nedeniyle gençler büyük sorumluluklar üstleniyordu. On dört yaşında köyünde sekreterlik yapmaya başladı ve tarım makinelerinin sayımı, vergi tahsildarlığı gibi işlerde çalıştı.
Daha sonra Kazakistan’a giderek Cambul Veterinerlik Teknik Okulu’nda eğitim aldı. Eğitimine Bişkek’teki (o zamanki adıyla Frunze) Tarım Enstitüsü’nde devam etti. Ardından Maksim Gorki Edebiyat Enstitüsü’ne kabul edilerek 1956-1958 yılları arasında Moskova’da öğrenim gördü.
Yazma kariyerine Pravda gazetesinde başladı. Eserleri kısa sürede büyük ilgi gördü ve 1957 yılında Sovyet Yazarlar Birliği’ne üye oldu. 1963 yılında Lenin Ödülü’nü kazandı. Eserleri, yüz elliden fazla dile çevrildi. 1990-1994 yılları arasında Sovyetler Birliği ve Rusya’yı, 2008 yılına kadar ise Kırgızistan’ı büyükelçi olarak temsil etti.
Aytmatov, Gün Olur Asra Bedel romanının film çekimleri için gittiği Rusya’nın Tataristan Cumhuriyeti’nin başkenti Kazan’da, 16 Mayıs 2008 tarihinde rahatsızlandı ve böbrek yetmezliği teşhisiyle tedavi için Almanya’ya götürüldü. Almanya’nın Nürnberg kentindeki Klinikum Nord’da tedavi altına alınan Cengiz Aytmatov, komaya girdi ve 10 Haziran 2008 tarihinde Nürnberg’de hayatını kaybetti.
Hayatı
- Doğum: 12 Aralık 1928, Şeker köyü, Kırgızistan.
- Eğitim: Bişkek Veterinerlik Teknik Okulu, Kazan Tarım Enstitüsü.
- Kariyer: Yazar olarak tanınmadan önce çeşitli işlerde çalıştı. Daha sonra Moskova’daki Maksim Gorki Edebiyat Enstitüsü’nde eğitim aldı.
- Diplomatik Kariyer: 1980’lerde ve 1990’larda Sovyetler Birliği ve Rusya’nın çeşitli ülkelerdeki büyükelçiliklerinde görev yaptı.
- Ölüm: 10 Haziran 2008, Almanya. Kırgızistan’a defnedildi.
Eserleri
Romanlar ve Hikayeler
- Cemile (Kırgızca: Жамийла, Rusça: Джамиля, 1958)
- İlk Öğretmenim (Rusça: Первый учитель, Kırgızca: Биринчи Мугалим, 1962)
- Zorlu Geçit (1956)
- Toprak Ana (1963)
- Elveda Gülsarı (Rusça: Прощай Гульсары, Kırgızca: Гулсарат, 1963)
- Al Yazmalım (Kırgızca: Кызыл Жоолук / Kızıl Jooluk, 1963)
- Beyaz Gemi (Kırgızca: Ак кеме / Ak Keme, Rusça: Белый пароход, 1973)
- Fuji-Yama (Rusça: Восхождение на Фудзияму / Fuji Dağının Tepesi, 1973)
- Gün Olur Asra Bedel (Rusça: И дольше века длится день, 1980)
- Darağacı – Dişi Kurdun Rüyaları (1988)
- Dağlar Devrildiğinde – Ebedi Nişanlı (2007)
Diğer Önemli Eserler
- Cengiz Han’a Küsen Bulut (1990)
- Kassandra Damgası (1995)
- Çocukluğum
- Kızıl Elma (1964) (Hikâye)
- İlk Turnalar (Kırgızca: Эрте Келген Турналар)
- Deniz Kıyısında Koşan Ala Köpek (Rusça: Пегий Пес Бегущий По Краям Моря, Kırgızca: Деңиз Бойлой Жорткон Ала Дөбөт / Deniz Boyloy Jortkon Ala Döböt)
- Sultan Murat
- Yıldırım Sesli Manasçı (Kırgızca: Чагылган үндүү Манасчы / Çakılgan Ündüü Manasçı)
Hikaye Koleksiyonları
- Dağlar ve Steplerden Masallar (Rusça: Повести гор и степей, 1963)
Etkisi ve Mirası
Cengiz Aytmatov, Kırgız edebiyatının uluslararası alanda tanınmasına büyük katkıda bulunmuştur. Eserleri, insan doğası, kültür ve tarih üzerine derinlemesine düşünceler sunar. Aytmatov’un eserleri, farklı dönemlerde yazılmış olmasına rağmen evrensel temaları ile her dönemde ilgi görmüştür.