İlk Edebi Eser: Kutadgu Bilig

Kutadgu Bilig, Yusuf Has Hacib tarafından 11. yüzyılda yazılmış, Türk-İslam edebiyatının ve düşünce tarihinin en önemli eserlerinden biridir. Karahanlılar döneminde kaleme alınan bu eser, hem siyasi hem de ahlaki öğütler içeren bir “nasihatname” niteliği taşır. Edebi bir metin olmanın yanı sıra, devlet yönetimi, adalet, ahlak ve insan ilişkileri gibi konularda derin bir felsefi içeriğe sahiptir.

Kutadgu Bilig’in Özellikleri

1. Yazılış Tarihi ve Sunulduğu Kişi:
   • 11. yüzyılda (1069-1070) Yusuf Has Hacib tarafından yazılmıştır.
   • Karahanlı hükümdarı Tabgaç Buğra Han‘a sunulmuştur.
2. Eserin Anlamı:
   • “Kutadgu Bilig”, “mutluluk veren bilgi” veya “hükümet olma bilgisi” gibi anlamlara gelir.
   • Eser, insanı hem dünyada hem de ahirette mutlu edecek yolları gösterir.
3. Tür ve Üslup:
   • Didaktik (öğretici) bir eserdir.
   • Mesnevi tarzında yazılmıştır ve aruz vezni kullanılmıştır.
   • Toplam 6645 beyit ve 173 dörtlükten oluşur.
4. Edebiyat Tarihindeki Yeri:
   • Türk edebiyatında aruz ölçüsüyle yazılan ilk eser olarak kabul edilir.
   • İslami Türk edebiyatının ilk örneklerinden biridir.
5. Dil ve Yazıldığı Dönem:
   • Karahanlı Türkçesi (Hakaniye lehçesi) ile yazılmıştır.
   • Eser, İslami dönem Türk edebiyatının dil özelliklerini yansıtır.
6. Nüshaları:
   • Bilinen üç nüshası vardır:
     • Fergana Nüshası: Uygur harfleriyle yazılmıştır.
     • Viyana Nüshası: Arap harfleriyle yazılmıştır.
     • Mısır Nüshası: Arap harfleriyle yazılmıştır.

Eserin Temel Temaları

1. Adalet: Devlet yönetiminde adaletin önemi vurgulanır. Hükümdar, adil olmalı ve halkını korumalıdır.
2. Bilgi ve Akıl: Bilgi, insanın en değerli hazinesidir. Akıl, doğru kararlar vermenin temelidir.
3. Ahlak: İyi bir insan olmanın ve toplumda saygınlık kazanmanın yolları anlatılır.
4. Devlet Yönetimi: Hükümdar ve yöneticilerin nasıl davranması gerektiği, halkla ilişkiler ve yönetim sanatı üzerine öğütler verilir.
5. Dünya ve Ahiret Dengesi: İnsanın hem dünyada mutlu olması hem de ahiret için hazırlık yapması gerektiği vurgulanır.

Eserin Türk Kültürü ve Edebiyatındaki Yeri

• Kutadgu Bilig, Türk-İslam kültürünün sentezini yansıtan ilk eserlerden biridir.
• Türk devlet geleneği ve siyasetname türünün önemli bir örneğidir.
• Eser, Türkçenin gelişimine büyük katkı sağlamıştır ve döneminin dil özelliklerini yansıtan önemli bir kaynaktır.