Osmanlı Devleti’nin en yüksek yürütme ve yargı organı olan Dîvân-ı Hümâyun, devlet yönetiminin kalbi sayılırdı. Burada padişah adına devlet işleri görüşülür, kararlar alınır ve halkın adalet talepleri dinlenirdi.
İlk dönemlerde padişahın başkanlığında toplanan divana, zamanla sadrazam (vezir-i âzam) başkanlık etmeye başlamıştır.
Görevleri
-
Yönetim: Devletin iç ve dış işlerine dair kararlar alınırdı.
-
Adalet: En yüksek mahkeme gibi çalışır, halkın şikayetleri değerlendirilirdi.
-
Maliye: Vergi düzeni, toprak sistemi ve hazinenin gelir-gideri görüşülürdü.
-
Ordu: Sefer hazırlıkları ve askerî stratejiler planlanırdı.
Üyeleri
-
Sadrazam: Divana başkanlık ederdi.
-
Vezirler: Sadrazama yardımcı olurdu.
-
Kazaskerler (Rumeli ve Anadolu): Yüksek yargı ve eğitim işlerinden sorumluydu.
-
Defterdar: Devletin mali işlerini yönetirdi.
-
Nişancı: Resmî belgeleri düzenler, fermanlara padişah tuğrasını çekerdi.
Zamanla divana Reisülküttap (dış yazışmalar sorumlusu), Kaptan-ı Derya (donanma komutanı) ve Yeniçeri Ağası (ordu ve güvenlik sorumlusu) da katılmıştır.
Toplantı Yeri
İlk başlarda sarayda, padişahın huzurunda toplanan Dîvân, daha sonra Topkapı Sarayı’ndaki Kubbealtı’nda düzenli olarak toplantılar yapmıştır.
Üyelerin Görevleri
Sadrazam (Vezir-i Âzam)
-
Padişahın mutlak vekilidir.
-
Devlet işlerinin yürütülmesinden sorumludur.
-
Padişah adına ferman çıkarabilir, gerektiğinde seferlere komuta ederdi.
Vezirler
-
Sadrazama yardımcı olurlar.
-
Hem askerî hem idarî konularda söz sahibidirler.
-
Günümüz sisteminde bakanlara benzetilebilirler.
Kazaskerler (Rumeli ve Anadolu)
-
Adalet ve eğitim işlerinden sorumludur.
-
Kadı ve müderris atamalarını yaparlar.
-
Askeri sınıfa ait davalara bakarlardı.
Defterdar
-
Devletin mali düzenini sağlar.
-
Gelir-gider hesaplarını tutar, vergi ve hazine işlerini yürütür.
Nişancı
-
Resmî yazışmaları yürütür, ferman ve beratlara tuğra çeker.
-
Toprak kayıtlarını (tahrir defterlerini) tutar.
Reisülküttap
-
“Kâtiplerin başı” anlamındadır.
-
Devletin dış yazışmalarını yürütür, elçilerle ilişkileri düzenler.
-
Zamanla Osmanlı dışişleri teşkilatının temeli haline gelmiştir.
Kaptan-ı Derya
-
Osmanlı donanmasının başkomutanıdır.
-
Deniz seferleri ve liman güvenliğinden sorumludur.
Yeniçeri Ağası
-
Yeniçeri Ocağı’nın başıdır.
-
Şehrin güvenliği ve askerî disiplinin korunmasından sorumludur.
Günümüz Sistemine Göre Karşılıkları
| Dîvân-ı Hümâyun Üyesi | Günümüzdeki Yakın Karşılığı | Görevi / Benzerlik |
|---|---|---|
| Sadrazam | Başbakan | Devletin tüm yürütme işlerini padişah adına yönetirdi. |
| Vezirler | Bakanlar Kurulu (Bakanlar) | Devletin farklı alanlarında karar alır, sadrazama yardım ederlerdi. |
| Kazaskerler | Yargıtay / Danıştay Başkanları + Adalet Bakanı | Yargı ve eğitim işlerinden sorumluydular. |
| Defterdar | Hazine ve Maliye Bakanı | Devletin gelir-gider dengesini ve vergi düzenini sağlardı. |
| Nişancı | Hukuk İşleri Genel Müdürlüğü + Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü | Resmî belgeleri düzenler ve toprak kayıtlarını tutardı. |
| Reisülküttap | Dışişleri Bakanı | Dış ilişkiler, diplomasi ve yazışmalarla ilgilenirdi. |
| Kaptan-ı Derya | Milli Savunma Bakanı (Deniz Kuvvetleri) | Donanmanın en yüksek komutanıydı. |
| Yeniçeri Ağası | İçişleri Bakanı / Genelkurmay Başkanlığı | İç güvenlik ve askerî düzeni sağlar, asayişten sorumluydu. |
