Haseki Külliyesi, İstanbul’un tarihi yarımadasında, Haseki semtinde yer alan ve Osmanlı İmparatorluğu’nun mimari dehası Mimar Sinan tarafından inşa edilen görkemli bir yapılar bütünüdür. Bu külliye, Kanuni Sultan Süleyman’ın eşi Hürrem Sultan (Roxelana) adına yapılmış olup, cami, medrese, sıbyan mektebi, çeşme, imaret ve dârüşşifâdan (hastane) oluşmaktadır. Külliye, Mimar Sinan’ın hassa başmimarı olduktan sonra yaptığı ilk büyük eserler arasında yer alır ve Osmanlı mimarisinin en önemli örneklerinden biridir. Külliye İstanbul Yedi Tepe‘den Kocamustafapaşa Tepesinde bulunan bir yapıttır.
Haseki Külliyesi’nin Tarihi ve İnşası
Haseki Külliyesi’nin inşası 1538-39 yıllarında tek kubbeli cami ile başlamış, sonraki yıllarda medrese, sıbyan mektebi, imaret ve dârüşşifâ ile genişletilmiştir. Külliyenin ilk yapısı olan cami, yuvarlak kasnak üzerine oturan 11,30 metre çapında bir kubbeyle örtülüdür. Cemaate dar gelen yapı, 1612 yılında Sedefkâr Mehmed Ağa tarafından genişletilmiş, ikinci bir kubbe eklenmiştir. Cami, iç mekânında bulunan kalem işi süslemeleri ve dış cephesindeki ince işçilikle dikkat çeker.
Haseki Külliyesi’nin Mimari Özellikleri
Haseki Külliyesi’nin mimari yapısı, klasik Osmanlı mimarisinin zarif detaylarını yansıtır. Cami, kare planlı harimi ve beş kubbeli son cemaat yeri ile öne çıkar. Harim, iki sıralı pencerelerle aydınlatılırken, mihrap ve minber sadeliği ile dikkat çeker. Kuzeybatı köşesinde yer alan minare, kalın gövdesi ve geometrik desenli taş levhaları ile dönemin özelliklerini yansıtır.
Külliyenin diğer yapıları arasında medrese, sıbyan mektebi, imaret ve dârüşşifâ bulunur. Medrese, klasik Osmanlı medresesi tipinde olup revaklı bir avlunun etrafında yer alır. Sıbyan mektebi, kare planlı ve iki derslikli bir yapıdır. İmaret, üç yönlü revaklarla çevrili bir avluya sahiptir ve aşevi bölümleri ile dikkat çeker. Dârüşşifâ ise sekizgen planıyla Osmanlı mimarisinde eşine rastlanmayan bir yapıdır ve özellikle avlusundaki düzenlemeleri ile ilgi çeker.
Külliye’nin Sosyal ve Kültürel Önemi
Haseki Külliyesi, sadece bir ibadet yeri değil, aynı zamanda sosyal ve kültürel bir merkez olarak da hizmet vermiştir. İmaret, ihtiyaç sahiplerine yemek dağıtımı yaparken, dârüşşifâ sağlık hizmetleri sunmuştur. Medrese, dini ve ilmi eğitim verirken, sıbyan mektebi de çocukların temel eğitimini sağlamıştır. Bu yapılar, külliyenin toplumun farklı kesimlerine hizmet verdiğini gösterir.
Günümüzde Haseki Külliyesi
Çeşitli yangın ve depremlerden zarar gören Haseki Külliyesi, her seferinde onarılarak günümüze kadar ulaşmıştır. 1963-1974 yılları arasında Vakıflar Genel Müdürlüğü ve Club Meditérranéen tarafından restore edilen külliye, bugün Diyanet İşleri Başkanlığı İstanbul Haseki Eğitim Merkezi olarak kullanılmaktadır. Medrese yatakhane, kapalı dershane mescid, imaret yemekhane, sıbyan mektebi toplantı salonu, dârüşşifâ ise eğitim ve idare binası olarak hizmet vermektedir.
Haseki Külliyesi, Osmanlı mimarisinin ve Hürrem Sultan’ın hayırseverliğinin bir sembolüdür. Mimar Sinan’ın ustalık eseri olan bu külliye, tarihi ve kültürel zenginlikleriyle İstanbul’un önemli yapıları arasında yer alır. İstanbul’u ziyaret edenler için mutlaka görülmesi gereken bir yer olan Haseki Külliyesi, geçmişten günümüze Osmanlı mimarisinin inceliklerini sergilemeye devam etmektedir.
